پتروشیمی در گرداب کمبود گاز؛ خسارت سنگین ارزی
به گزارش وبسایت پیمانکار به نقل از خبرنگار مهر، ناترازی گاز در ایران به یک بحران ساختاری تبدیل شده است که با افزایش مصرف خانگی در زمستان، سهم صنایع و نیروگاهها را به شدت کاهش میدهد. آمارها نشان میدهد کسری روزانه گاز در زمستان ۱۴۰۳ به بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب رسیده و این رقم تا سال ۱۴۱۰ ممکن است به ۶۰۰ میلیون مترمکعب برسد. این وضعیت صنعت پتروشیمی را بهطور جدی تحت تأثیر قرار داده است.
ناترازی گاز؛ معضل مزمن اقتصاد ایران
فصل زمستان در ایران با تشدید بحران ساختاری انرژی همراه است که از آن با عنوان «ناترازی گاز» یاد میشود. در این دوره، افزایش مصرف گاز در بخش خانگی باعث کاهش سهم صنایع و نیروگاهها شده و به چرخه تولید کشور فشار وارد میکند. این مشکل که سالهاست ادامه دارد، اکنون به یک معضل پایدار در اقتصاد ایران تبدیل شده است.
با وجود اینکه ایران دومین دارنده ذخایر بزرگ گاز جهان است، روند مصرف و تولید چالشی جدی را نشان میدهد. بر اساس دادههای وزارت نفت، میانگین کسری روزانه گاز از ۱۵۵ میلیون مترمکعب در سال ۱۳۹۹ به ۱۷۴ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است. این کسری در زمستان ۱۴۰۳ از مرز ۳۰۰ میلیون مترمکعب گذشت و پیشبینی میشود در صورت تداوم شرایط فعلی، تا سال ۱۴۱۰ به حدود ۶۰۰ میلیون مترمکعب در روز برسد؛ وضعیتی که تهدیدی جدی برای اقتصاد ملی محسوب میشود.
صنعت پتروشیمی یکی از بخشهایی است که مستقیماً از این ناترازی آسیب میبیند. این صنعت با ارزآوری سالانه بیش از ۱۵ میلیارد دلار، هر زمستان در اولویت محدودیت و قطع خوراک گاز قرار میگیرد که پیامدهای آن در تولید، صادرات و اشتغال کشور مشهود است.
پتروشیمی؛ ستون صادرات غیرنفتی که لرزید
صنعت پتروشیمی در اقتصاد ایران نقشی حیاتی مانند ستون فقرات در بدن دارد. این بخش علاوه بر ایجاد ارزش افزوده از گاز طبیعی، هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد میکند. اما ناترازی گاز این ستون اصلی اقتصاد را با چالش مواجه کرده است.
در زمستان ۱۴۰۳، گزارشهای رسمی نشان داد که سهم صنایع از گاز به کمتر از ۲۰ درصد کاهش یافت و در بسیاری از روزها، واحدهای پتروشیمی از خوراک گاز محروم بودند. این امر به کاهش شدید تولید محصولاتی مانند متانول، اوره و آمونیاک منجر شد. به گفته انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی، تنها در همان زمستان، صادرات محصولات پتروشیمی حدود ۱.۳ میلیارد دلار کاهش یافت؛ رقمی که با کل بودجه عمرانی چندین استان کشور برابری میکند.
زنجیرهای که از هم گسست
صنعت پتروشیمی یک زنجیره به هم پیوسته است و قطع خوراک در یک بخش، تأثیرات زنجیرهواری در سایر بخشها دارد. توقف تولید متانول، فعالیت صنایع پاییندستی آن مانند تولید فرمالدهید و انواع رزین را مختل میکند. محدودیت تولید اوره و آمونیاک نیز نهتنها صادرات را کاهش میدهد، بلکه تأمین کود شیمیایی برای بخش کشاورزی را با کمبود روبهرو میسازد.
بررسیها نشان میدهد در دیماه ۱۴۰۳، ظرفیت تولید در برخی واحدهای اوره و آمونیاک به کمتر از ۵۰ درصد رسید. این کاهش ظرفیت به معنای از دست دادن قراردادهای صادراتی است، زیرا مشتریان جهانی به دنبال تأمینکنندگان پایدار هستند و با هر محدودیت، به سمت رقبایی مانند قطر و عربستان میروند.
خدشه بر اعتبار جهانی پتروشیمی ایران
صادرات پتروشیمی در شرایط عادی سالانه بیش از ۱۵ میلیارد دلار برای کشور ارزآوری دارد، اما محدودیتهای ناشی از ناترازی گاز این منبع درآمدی را تضعیف کرده است. بر اساس گزارشهای کارشناسی، در زمستان گذشته حدود ۲ میلیارد دلار زیان مستقیم به دلیل کاهش خوراک گاز به پتروشیمیها وارد شد.
مهمتر از زیان مالی، آسیب به اعتبار ایران به عنوان یک تأمینکننده پایدار است. بازارهای جهانی به ثبات عرضه نیاز دارند و هر بار که ایران نتواند به تعهدات صادراتی خود عمل کند، بخشی از بازار را به رقیبان واگذار میکند. در سال ۱۴۰۰، ایران تنها توانست ۴۲ درصد از تعهدات صادراتی گاز به ترکیه و عراق را انجام دهد که علاوه بر زیان مالی، به جایگاه ژئوپلیتیک کشور در منطقه نیز لطمه زد.
خسارت ۱۳۰ هزار میلیارد تومانی محدودیت انرژی به بخش صنعت
تأثیر ناترازی گاز بر صنعت پتروشیمی تنها به کاهش صادرات محدود نمیشود، بلکه تولید داخلی را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. این افت تولید به کاهش ظرفیت اشتغال در مجتمعهای پتروشیمی و صنایع پاییندستی منجر میشود. هرگونه توقف یا کاهش ظرفیت، موجی از بیکاری و رکود را در مناطق صنعتی به دنبال دارد.
طبق برآورد وزارت صنعت، معدن و تجارت، اعمال محدودیتهای انرژی در سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۳۰ هزار میلیارد تومان خسارت مستقیم به بخش صنعت وارد کرد که پتروشیمی نیز سهم بزرگی از این خسارت را متحمل شد.
بهینهسازی و افزایش تولید، راهکار رفع ناترازی
سیاستگذاران سالها بر «افزایش تولید» متمرکز بودهاند؛ راهکاری که نیازمند میلیاردها دلار سرمایهگذاری و زمانی بیش از یک دهه است. با این حال، محمدرضا جولایی، مدیر مرکز کنترل شرکت ملی گاز ایران، معتقد است افزایش تولید بدون اصلاح مصرف، مانند پر کردن یک سطل سوراخ است.
راهحل واقعی در کنار فشارافزایی، بهینهسازی مصرف گاز است. طرح «کارور گاز» که بر پایه سرمایهگذاری بخش خصوصی استوار است، میتواند طی ۳ تا ۵ سال، روزانه ۱۹۷ میلیون متر مکعب گاز آزاد کند؛ رقمی که تقریباً معادل کل میانگین ناترازی فعلی کشور است.
صادق کریمی، رئیس امور انرژی سازمان برنامه و بودجه نیز در این باره گفته است: «بهینهسازی مصرف همزمان از زیان صنایع جلوگیری میکند، صادرات را نجات میدهد و فشار بر مردم را کاهش میدهد، در حالی که طرحهای افزایش تولید سالها زمان میبرد و به نتیجه نمیرسد.»
صنعت پتروشیمی، به عنوان یکی از پایههای اصلی صادرات غیرنفتی ایران، امروز با تهدید جدی ناترازی گاز روبهرو است. تغییر رویکرد از «افزایش صرف تولید» به «مدیریت تقاضا و بهینهسازی مصرف» در کنار تلاش برای تولید بیشتر، یک ضرورت حیاتی برای اقتصاد ملی به شمار میرود.
منبع: خبرنگار مهر
نوشته های مشابه
